Er is al veel geschreven over de toekomst van de zorg. Kan je in het Nederland van de toekomst nog met een gerust hart ziek zijn, in de wetenschap dat er hulp klaar staat? Zeker is dat de vergrijzing een forse aanslag betekent op het zorgstelsel. Zeker is ook dat het aantal professionals dat in de sector aan de slag gaat daar geen gelijke tred mee houdt. Daarom komt steeds de zelfredzaamheid in de zorg bovendrijven als sleutel om futureproof oud te worden. Die zelfredzaamheid draagt er ook aan bij dat ouderen meer de regie over hun eigen leven kunnen behouden. 

Eigen regie in de ouderenzorg wordt steeds belangrijker 

Nu al kampt Nederland met een tekort aan verzorgend personeel. In combinatie met een steeds ouder wordende bevolking wordt de scheefgroei groter en groter. Inzetten op technologie kan maar voor een gedeelte verlichting bieden. Daarom is het belangrijk om ook naar andere oplossingen te kijken. Zelfredzaamheid is zo’n term die in de zorg steeds vaker opduikt. Iemand die zorg behoeft en zelfredzaam is, kan met minder of geen professionele ondersteuning uit de voeten.  

Zeldredzaamheid

Natuurlijk is die zelfredzaamheid niet voor elke patiënt of cliënt een oplossing. Wel zijn er in veel gevallen mogelijkheden om de inzet van die professional te beperken. Bijvoorbeeld door de inzet van eenvoudige hulpmiddelen of juist intelligente technologie, ook wel e-health genoemd. ‘Zelfredzaamheid’ hoeft ook niet letterlijk te worden genomen. Het kan ook betekenen dat iemand hulp bij een handeling krijgt uit zijn of haar eigen omgeving. Een familielid, een buur of een kennis. Om meer dan één reden wordt zelfredzaamheid in de zorg een grote toekomst voorspeld. Voor alle partijen levert het meerwaarde op: zowel voor de hulpvrager als de hulpverlener. En uiteindelijk mag ook de maatschappij zich winnaar noemen. 

De regie over het eigen leven

Wie iets mankeert, krijgt hulp. Maar degene die hulp vraagt, levert ook iets in: de regie over het eigen leven. Die wijkverpleegkundige die elke dag langs komt om de ogen te druppelen is welbeschouwd een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. Als er een alternatief is, wint de patiënt zijn of haar vrijheid weer terug.  

Zelfredzaamheid geeft een boost

En er is nóg is wat hij of zij herwint: door vaardigheden aan te leren kan diegene iets doen wat in het verleden niet meer kon. Dat is niet alleen praktisch, het geeft ook voldoening. Het maakt iemand trots: ik kán het weer zelf! Daarmee is zelfredzaamheid in de zorg een boost voor de geestelijke gezondheid. Het welbevinden van patiënten stijgt als hun afhankelijk van zorgprofessionals afneemt. 

Langer zelfstandig thuis wonen

Wie meer zelf kan, heeft meer kans om langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen. In de wetenschap dat verzorgingshuizen alleen nog voor de zwaarste categorieën open blijven, is dat een wenselijke ontwikkeling. Wie wil er niet liever oud worden in zijn of haar vertrouwde eigen omgeving, in plaats van een ‘anoniem’ verzorgingshuis? Het is het recept voor gelukkig oud worden. 

Wat levert zelfredzaamheid op voor hulpverleners?

Minder instroom van zorgprofessionals en meer zorgvraag leidt onherroepelijk tot een verzwaring van de werkdruk. En een beroep dat bekend staat om z’n hoge werkdruk, is niet aantrekkelijk voor potentiële kandidaten. Ook voor de hulpverleners is meer zelfredzaamheid in de thuiszorg of de ouderenzorg een uitkomst. De meer eenvoudige en routinematige taken kunnen met handige hulpmiddelen worden overgelaten aan de patiënt zelf.  Dat scheelt niet alleen tijd, het betekent ook dat een zorgprofessional meer tijd kan steken in ‘de handen aan het bed’. Of zich beter kan richten op die hulpvragers die specialistische of complexe ondersteuning nodig hebben.  

Zelfredzaamheid maakt zorgsector aantrekkelijker

Het werk van een zorgprofessional wordt meer persoonsgebonden, meer vraaggericht. Dat vergroot de tevredenheid over de eigen activiteiten. Zorgverleners ervaren meer toegevoegde waarde van hun handelingen. Zorgprofessionals die mensen helpen om zelfredzaam te zijn, merken nog iets anders: de voldoening om iemand in een afhankelijke positie juist onafhankelijk te maken. Het vergroot de bevrediging over het werk. En ook dat maakt het vak van die wijkverpleegkundige, medewerker in de thuiszorg of welk ander zorgvak dan ook weer aantrekkelijker. Het betekent dat meer mensen kiezen voor een opleiding of baan in de zorgsector. 

Wat levert zelfredzaamheid op voor de maatschappij?

Meer zelfredzaamheid in de zorg heeft ook directe gevolgen voor de hele maatschappij. Het overheidsbeleid is erop gericht om de ouderenzorg toekomstbestendig te maken. Dat is alleen een realistisch streven als die oudere niet altijd afhankelijk is van professionele zorg. Een te grote vraag naar zorg kan het stelsel in de komende jaren eenvoudig niet aan. 

Meer vrijheid door zelfredzaamheid

Die hulpvrager zit trouwens niet eens te wachten op al die goed bedoelde professionele hulp. ‘We’ worden individualistischer, stellen meer prijs op onze vrijheid en autonomie. Daar helpt zelfredzaamheid bij, door handelingen van hulpverleners over te hevelen naar hulpvragers. Zelfredzaamheid heeft in de ouderenzorg of de thuiszorg nog een extra pluspunt. De zorg is van oudsher gericht op kijken wat iemand die oud is niet meer zelf kan, niet op: wat kan iemand nog wél zelf? Kun je een oudere een ‘verloren’ handeling misschien weer aanleren, met eenvoudige hulpmiddelen? In veel gevallen wel. Het kan ouderen meer zelfwaardering opleveren. Je bent niet langer meer afhankelijk van anderen, je kunt nog veel zelf. Het is het gevoel van ‘er nog altijd toe doen’, als iemand opnieuw een handeling wordt aangeleerd die hij of zij niet meer zelfstandig kon. Daarmee is ‘oud worden’ niet langer meer een synoniem van ‘afhankelijk worden’. 

De financiële bonus van zelfredzaamheid

Het levert de maatschappelijk ook een forse financiële bonus op als mensen zelfredzamer worden naarmate ze ouder worden. De zorgkosten zijn de afgelopen jaren als exponentieel gestegen – zie de jaarlijkse afdracht aan zorgverzekeraars. Als er minder professionals aan te pas komen, kan dat op jaarbasis een miljardenbedrag opleveren. En tegelijkertijd die zorg ook voor de toekomst behouden. Dat effect ontstaat ook doordat het denken (en praten) over zelfredzaamheid mensen proactief aanzet om gezonder te leven. Zij zijn eerder geneigd om gezonde keuzes te maken in hun leefstijl. Ze nemen preventief maatregelen om ziekten te voorkomen. Uiteindelijk betalen die keuzes zich uit: doordat mensen minder vaak een beroep hoeven te doen op de inzet van professionele zorgverleners. 

Investeren in toekomstige zorg

Zelfredzaamheid is daarmee geen modewoord meer, het is een investering in de toekomstbestendigheid van de zorg en de thuiszorg. Het zal niet in één keer lukken om Nederland zelfredzaam te maken. Daarvoor vertrouwen mensen die zorg nodig hebben nog te veel op de inzet van professional. En andersom: die professional is het nog te veel gewend om meteen klaar te staan. Maar dát het zorglandschap van de toekomst er anders uitziet, is wel zeker.